آتشکده بازه هور

يكى از كهن ترين نمونه هاى آتشكده گنبد دارى است كه احتمالا متعلق به زمان پارتيان است زمينه بناى سنگى موسوم به بازه هور به فاصله هفتاد كيلومترى از جنوب شهر مشهد در ضلع شرقى روستايى به نام رباط سفيد در ابتداى تنگه اى بازه هور واقع است. از نظر لغوى بازه در فارسى درى به قسمتى از ديواره كوه گفته مى شود كه خورشيد از ميانه باز آن بطرز باشكوه و زيبايى طلوع نمايد و شايد نام بازه هور از همين جا باشد. به لحاظ ويژگيهاى معمارى اين بنا نمايانگر بخشى از اجزا و عناصر ساسانى است كه آندره گدار آن را به قرن سوم ميلادى نسبت داده است. همچنين عده اى براين باورند بناى سنگى بازه هور آتشكده اى از دوره ساسانى است.

بطور كلى معمارى اين بنا چهار طاقى است كه از چهار طرف باز بوده و عناصرى گنبدى بر فراز آن قرار گرفته است فضاى ورودى نيز داراى سه درگاهى بلند و عريض است كه احتمالا در حكم تالار ورودى به فضاهاى معمارى طرفين شمار مى آيد. اما ورودى اصلى بنا از ضلع غربى ايجاد شده كه درگاهى هاى همسان در اطراف، حاكى از الحاقات پيرامون آن است. در سطح فوقانى پلان مربع بنا چوبهايى بركنج آن نصب گرديده كه احتمالا گامهاى اوليه براى ايجاد گوشوار جهت ايجاد گنبد در بناها بوده است. اين بنا در واقع هسته مركزى يك مجموعه معمارى است به فاصله نزديكى از اين بنا. ويرانه هايى در قلعه تاريخى به نام دختر و پسر برفراز بلندى مشاهده مى شود.

دو پژوهشگر معروف (هرتسفلد در كتاب ابنيه و آثار تاريخى ايران و آندره گدار در كتاب آثار ايران) اين بنا را از نزديك ديده اند و آن را از آثار دوره ساسانى ميدانند. بناى بازه هور داراى يك گنبد و سه ورودى و در گذشته از سمت مشرق به بناى ديگرى اتصال داشته و در دو سوى شمالى و جنوبى آن نيز الحاقياتى مانند راهرو و ايوان وجود داشته است. در مجموع اين بنا را مى توان هسته مركزى يك مجموعه معمارى كهن دانست. اين بناى قديمى و ارزشمند به فاصله حدود ۸۰ كيلومترى مشهد و در سمت شرق روستاى رباط سفيد واقع شده است.