شاه شاهان و شاهنشاه در ایران

شاه شاهان (در سنت ایرانی اش: شاهَنشاه) عنوانی است که توسط چندین حکومت پادشاهی، در طول تاریخ مورد استفاده قرار گرفته است (به طور معمول توسطامپراتوری هایی که به صورت غیررسمی، جزو قدرت های بزرگ محسوب می شده اند)، و در بسیاری از این موارد، عنوان ادبی مذکور، به شکل تحت اللفظی به معنای <<پادشاه پادشاهان>> بوده است، یعنی پادشاهی والا و بلندمرتبه که دیگر پادشاهان و حاکمان نظام های سلطنتی، بنده و فرمانبردار و خراجگزار او بوده اند، یا در موقعیت تحت الحمایگی او قرار داشته اند. این اصطلاح، به خصوص در زبان های سامی، طبق یک قاعده و روش مرسوم (و معمولاً نه به شکل درست و دقیق)، به عنوان امپراتور به کار گرفته می شده است.

نخستین نوشته های ثبت شده ای که در آنها این اصطلاح به طور ثابت مورد استفاده قرار می گرفته، مربوط به پادشاهان ایران در شاهنشاهی ایران [مقصود شاهنشاهی هخامنشی است] بوده است که بدانان، شاهنشاه اطلاق می شده است و این به دلیل این واقعیت است که پادشاهان ایران، در قالب تحت سلطه داشتن پادشاهان دیگر حکومت می کرده اند و شاهان دیگر در استان ها و حاکم نشین های حکومت، یا ساتراپی های مختلف زیر نفوذ و سلطهٔ آنان بوده اند، و این واقعیتی است که سبب شده از پادشاهان ایران، بیش از دیگر پادشاهان با عنوان شاه شاهان یاد بشود. اما در عین حال این موضوع نیز عموماً پذیرفته شده است که ایرانیان این عنوان را، با مفهومی ضمنی از ارتباط پادشاهان خویش با مبدأ الوهیت، در مورد این پادشاهان نوشته و به کار می برده اند، و بعد از هخامنشیانو در شاهنشاهی ایرانی ساسانیان، تعبیر معنوی آشکاری از این عنوان به عمل آمده و به پادشاه علاوه بر نقش شاهی، نقش یک رهبر معنوی هم داده شده است [اشاره به مفهوم تئوری معروف: فره ایزدی]. در این مورد داستان خوبی شناخته شده که از یک مغ زرتشتی سخن می گوید که برای اینکه بر تخت نشستن شاه شاهان آینده را در شاهنشاهی پارس، بشارت دهد و به شاه شاهان جدید خوشامد بگوید، به سرزمین های مقدس سفر می کند. سفر او، بشارت و تهنیت و خوشامد به پادشاهی است که قرار بوده منادی برقراری سلطنتی معنوی و مذهبی با عنوان، شاه شاهانباشد. (این داستان نیازمند توضیح بیشتری است)

شاهنشاه در ایران

در دوره هخامنشیان کشور پهناور ایران به بخش های زیادی تقسیم شده بود که به هر یک ساتراپ می گفتند. هر ساتراپ دارای یک شاه بود که مجموعهٔ این شاهان تحت فرمان یک شاهنشاه اصلی بودند، که در منابع به صورت <<شاه شاهان>> آمده است.

پس از هخامنشیان در دورهٔ اشکانیان در مجموعه نقش برجسته های بیستون، نقش برجسته ای از مهرداد دوم وجود دارد که ۴۴ تن از ساتراپ های محلی در برابر وی قرار دارند. یکی از این افراد گودرز است که به عنوان ساتراپ ساتراپ ها، یعنی مسئول تمامی ایالات در پیشاپیش ساتراپ های محلی قرار گرفته است. به اعتقاد عده ای از مورخان لقب شاه شاهان را اولین بار در زمان اشکانیانمهرداد دوم برای خود برگزید، هرچند برخی نیز این لقب را از ابتکارات مهرداد اول می دانند

شاه شاهان و شاهنشاه در ایران. آثار شناسی گنج. دفینه ها. آثار شناسی علائم باستانی. اسرار کاوش