كوزه گری در زمان هخامنشیان ، اشكانیان و ساسانیان

زمان هخامنشیان دوره مستند تاریخ است . و این خود مایه بسی دلتنگی است كه سفالهای بسیار كمی از آن زمان بدست آمده و حال آنكه از صنایع دستی دیگر بویژه فلزگری و مجسمه سازی از سنگ محصولات فراوانی پیدا شده است . ظروف سفالی كه از تخت جمشید و شوش بدست آمده فقط چند كوزه آب بی لعاب و چند كاسه و بطری و ظرفهای بزرگ انباری است .

ظاهراً این ظرفها فقط برای استفاده كلی بوده است ، نه برای زیبایی ، و تنها یكی از آنها آثاری از لعاب فیروزه ای دارد .

از دو پایتخت بقایای كاشیهای رنگی فراوانی به چنگ آمده است ، اما به گونه ای كه در فرمان بنیاد شهر شوش كه در بالا به آن اشاره كردیم آمده است آنها را بابلیها ساختند . تنزل پیشه سفالسازی را در این دوره می توان به این امر نسبت داد كه سطح زندگی مردم بالا رفته و زر وسیم و مرمر سفید برای ساختن ظرف در خانه شاه به كار برده می شد و در خانه های مردم متوسط ظرفهای مسی و برنجی متداول بود و تنها بیچارگان از فراورده های سفالی استفاده می كردند .

این وضع پیشه سفالگری كه فقط ظرف سفالی برای رفع حوائج روزانه ساخته می شد در دوره سلوكیها و شاهنشاهی پارتها ادامه یافت . اما باید به یاد آورد كه پارتها لعاب سرب را با رنگهای گوناگون متـداول كردنـد . رشتـه ویژه و نویی كه سفالگر پارتی بدان افزود ، فراورده های لعابی تابوت و تابوت های سنگی كنده كاری شده و خاكستران مرده ، و بسیاری از نمونه های كلی بود كه در درون آرامگاهها می گذاشتند . بسیاری از ظرفهای مورد استفاده روزانه روی چرخ و صفحه كوزه گری ساخته می شد ، اغلب پیش از لعاب دادن روی آن را كنده كاری می كردند ، پاره ای از آنها را در قالبهای فشرده ای كنده كاری كرده ، پخته و درست می كردند .

سنتهای كهن ، ادبیات و باستان شناسی در حدود پنجاه مركز در ایران ذكر می كنند كه در آن مراكز سفالینه های بسیار ظریفی ساخته می شد و شاید هم مراكز متعدد دیگری بودند كه به ساختن ظروف سفالی سرگرم بودند . یكی از مراكز گوزه گری كه به حق باید آن را بیش از دیگران ذكر كرد كاشان است كه در این شهر از دوره نوسنگی كار كوزه گری آغاز شد و در قرون وسطی به اوج شهرت و اعتبار رسیـد و امـروز پس از شش هـزار سـال فعالیت و تولید هنوز هم ظروف بسیار ظریفی تهیه می كند .

همچنین مهره های تزیینی روی آنان زده می شد كه تا اندازه ای مانند فن نشان دار كردن ( Terra Sigillata) رومیها بود . پاره ای از فراورده های زیباتر دارای تزییناتی است كه بعدها به نام باربوتین ( Barbotine ) شناخته شد و آن فین بود كه خمیر نازكی از گل رس از سوراخ كیسه ای با فشار به شكل خطوط و مارپیچ روی ظرف نهاده می شد و همانند كاری است كه شیرینی سازان امروز برای ساختن گلهای روی كیك به كار می برند . بسیاری از ظرفها یك رنگ بوده و رنگهای مختلف آن كرم ، زرد ، قهوه ای ، آبی و سبز بود .

همانطور كه پیش از این گفتیم ، پیشه سفالسازی در زمان ساسانیان گسترش نیافت ( 224 ـ 650 میلادی ) . كوزه گران همان روش و سبك پارتها را ادامه دادند ولی كار آنها را نمی توان با كار استادان فن فلزكاری زمان ساسانی قیاس كرد . لعاب زمان پارتها در زمان ساسانیان نیز ادامه داشت و آن را روی رویه های برجسته یا كنده كاری شده می زدند . برخی از خمره های انباری یك متری در این زمان ساخته شده كه لعاب ندارد . اما با فشار دادن مُهر چوبی روی گل تازه آن را آراسته اند .

كوزه گری در زمان هخامنشیان ، اشكانیان و ساسانیان. آثار شناسی گنج. دفینه ها. آثار شناسی علائم باستانی. اسرار کاوش